Máy Bắn Đá TREBUCHET!!! Phần 1

Ghi chú: Các từ trebuchet, mangonel, catapul do trong Tiếng Việt không có nghĩa tương ứng nên mình để nguyên (trong các từ điển đều giải nghĩa là máy bắn đá)

Một máy bắn đá trebuchet hay trebucket là một vũ khí vây hãm được đưa vào sử dụng trong thời kỳ Trung Cổ để phá tan tường thành hoặc ném đá vào bên trong. Nó đôi khi được gọi là “máy bắn đá đối trọng” để phân biệt với một vũ khí ra đời trước gọi là “máy bắn đá dùng sức kéo”, sử dụng lực kéo của con người thay vì sự cân bằng đối trọng.
Máy bắn đá trebuchet xuất hiện cả ở vùng đất Cơ đốc giáo và Hồi giáo quanh Địa Trung Hải. Nó có thể ném một hòn đá nặng 140kg với tốc độ cao vào trong thành lũy của kẻ địch. Vào thời đó, những xác chết nhiễm bệnh được quăng vào trong thành phố để lây bệnh tật cho những người đang bị vây hãm – một biến thể thời trung cổ của chiến tranh sinh học. Máy bắn đá này xuất hiện ở Trung Quốc khoảng thế kỷ thứ 4 trước công nguyên và ở Châu Âu vào thế kỷ thứ 6 sau công nghuyên, và không hề trở nên lỗi thời cho đến tận thế kỷ 16, sau khi thuốc súng ra đời. Máy bắn đá Trebuchet bắn xa và chính xác hơn những máy bắn đá Catapult khác.


1. Nguyên lý vận hành cơ bản của máy bắn đá Trebuchet

Máy bắn đá Mangonel kém chính xác hơn 1 cỗ máy Trebuchet (ra đời sau, không lâu trước khi có sự khám phá và sự dụng rộng rãi thuốc súng). Mangonel ném những hòn đá có đường đạn thấp hơn và tốc độ cao hơn Trebuchet với mục đích là phá hủy tường thành hơn là ném qua chúng vào bên trong.
Trebuchet hoạt động bằng nguyên lý cơ học về lực đòn bẩy để đẩy 1 hòn đá hay cái loại đạn khác xa và chính xác hơn nhiều so với một máy bắn đá Catapult. Sợi dây treo và cánh tay đòn vung lên thành tư thế thẳng đứng, thường được trợ giúp bằng 1 cái móc, đoạn cuối sợi dây treo tung ra, đẩy viên đạn về phía mục tiêu với sức mạnh khủng khiếp.
Có nhiều kỹ thuật tiến bộ đã được áp dụng lên Trubechet. Các nhà khoa học hiện vẫn đang tranh cãi về việc liệu những người thời xưa có sử dụng hệ thống bánh xe để hấp thụ những lực dư thừa và truyền trở lại vào trong viên đạn. Một thanh chắn được đặt ở điểm dừng của cánh tay đòn có thể sử dụng để tăng lợi thế đàn hồi tự nhiên của gỗ (hay kim loại), nó có sự tương đồng lớn với một máy Catapult.


2.Trebuchets vs. Torsion

Máy bắn đá Trebuchet thường bị nhầm với những cỗ máy Torsion ra đời sớm hơn và sức mạnh kém hơn. Sự khác nhau chính là một cỗ máy Torsion (ví dụ của loại này bao gồm máy bắn đá mangonel và máy bắn tên Ballista) sử dụng một sợi dây thừng xoắn để tạo lực, trong khi Trebuchet dùng lực đối trọng trên một điểm tựa đòn bẩy. Trebuchet còn có một sợi dây treo để giữ viên đạn, sợi dây này tạo ra một vòng cung lớn hơn mà không cần phải có một cỗ máy Trebuchet cao hơn, vì nó có thể được nhét vào bên dưới.
Cả 2 loại Trebuchet và Torsion đều được xếp một nhóm cùng loại gọi là “catapult”, nhóm này bao gồm bất cứ thiết bị cơ học không cầm tay được dùng để phóng một vật thể mà không cần sự trợ giúp của chất nổ.
3.Lịch sử sử dụng Trebuchet

Trebuchet có nguồn gốc từ sợi dây quăng đá khi xưa (như trong hình). Một biến dạng của sợi dây này có thêm 1 mảnh cây ngắn để kéo dài cánh tay và tăng thêm lực đòn bẩy lớn hơn. Nó phát triển từ máy bắn đá dùng sức kéo của người Trung Quốc, trong đó một nhóm người kéo sợi dây thừng gắn với cánh tay đòn ngắn của một cái đòn bẩy và có 1 sợi dây trên cánh tay đòn dài. Kiểu máy bắn đá Trebuchet này nhỏ hơn và tầm bắn gần hơn những kiểu lớn – kiểu lực đối trọng, nhưng lại là một cỗ máy dễ di chuyển hơn và có tốc độ bắn nhanh hơn. Trebuchet nhỏ nhất có thể được cung cấp lực bởi trọng lượng và sức kéo của 1 người dùng 1 sợi dây thừng, nhưng hầu hết được thiết kế và có kích cớ cho từ 15 đến 45 người, thường là 2 người mỗi sợi dây. Những nhóm người này đôi khi là người dân địa phương giúp sức trong việc vây hãm hay phòng thử thành phố của họ. Trebuchet dùng sức kéo có tầm bắn 100 đến 200 feet ( 30,5 đến 61 m) trong khi ném được trọng lượng lên đến 250 pounds (113,5 kg). Người ta tin rằng cỗ máy Trebuchet dùng sức kéo đầu tiên được sử dụng bởi những người theo phái Mặc gia (do Mặc tử khởi xướng) ở Trung Quốc vào khoảng thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên, sự mô tả điều này có thể tìm thấy trong sách của Mặc tử. Cỗ máy bắn đá Trebuchet tiếp theo xuất hiện ở thành phố Byzantium (một thành phố cổ của Hy Lạp, sau đó được đổi thành Constantinople dưới thời đế chế Byzantine và nay là thành phố Istanbul của Thổ Nhĩ Kì).


Có một số nghi ngờ về thời kỳ chính xác mà Trebuchet dùng sức kéo hay hiểu biết về chũng vươn tới Scandinavi. Người Vikings có lẽ biết về chúng vào giai đoạn rất sớm, theo như tu sĩ Abbo de St. Germain viết về cuộc vây hãm Paris (885-886 – người Vikings vây Paris) trong sử thi “De bello Parisaco” của ông thì cỗ máy này đã được sử dụng. Một nguồn khác đề cập rằng người Na-uy đã sử dụng loại vũ khí này trong cuộc vây hãm Angers năm 873.
Tài liệu ghi chép rõ ràng đầu tiên về một Trebuchet dùng lực đối trọng là từ một học giả Hồi giáo, Mardi bin Ali al-Tarsusi, người đã viết về quân đội của Saladin vào khoảng năm 1187. Ông mô tả một cỗ máy Trebuchet có lực quăng – bằng với sức kéo của 50 người – tạo ra bởi “một lực không đổi (của trọng lực). Ông đã viết “Trebuchet là những cỗ máy được sáng tạo ra bởi bọn ma quỷ vô thần” . Nó gợi ra rằng vào thời điểm của Saladin, thế giới Hồi giáo đã quen thuộc với những cỗ máy đối trọng, nhưng không tin rằng nhứng tín đồ đạo Hồi đã phát minh ra chúng. Al-Tarsusi không nói rõ rằng “bọn ma quỷ vô thần” là những người châu Âu Cơ đốc giáo, mặc dù Saladin đang chiến đấu chống lại những cuộc thập tự chinh bảo vệ cho quyền lực của ông. Trong một cuốn sách của Jim Bradbury trích dẫn từ Mardi ibn Ali có liên quan đến máy bắn đá Mangonel và các dạng biến thể, bao gồm A rập, Ba tư và Thổ Nhĩ Kỳ, đã mô tả những thứ có thể chính là Trebuchet. Trong cuốn “Nguồn gốc xã hội của các thể chế thời Trung cổ” đã dẫn chi tiết hơn lời Mardi ibn Ali, có thể tìm được những dạng Trebuchet, bao gồm cả loại mà những người Cơ đốc giáo sử dụng trong những cuộc Thập tự chinh.



P.E. Chevedden tuyên bố rằng nghiên cứu gần đây của ông đã cho thấy rằng Trebuchet đã vươn tớ phía Đông Địa Trung Hải vào khoảng cuối thế kỷ thứ 6, được biết đến tại thế giới Ả rập và được sử dụng với hiệu quả to lớn từ quân đội Hồi giáo. Sự phức tạp, tinh vi trong kĩ thuật của người Hồi giao đối với Trebuchet đã được biết rõ. Ông nói rằng cá biệt, có những tài liệu kỹ thuật của người Hồi giáo đã bị bỏ mặc. Học thuyết kỹ thuật còn tồn tại quan trọng nhất về cỗ máy này là Kitab Aniq fi al-Manajaniq, được viết năm 1462 bởi Yusuf ibn Urunbugha al Zaradkash. Một trong số những bản minh họa viết tay tiếng Ả rập phong phú nhất, đã cung cấp những thông tin chi tiết về cấu trúc và hoạt động của Trebuchet.

Chevedden phát biểu xa hơn nữa: Các kỹ sư đã làm dày thêm các bức tường để trụ vững trước pháo binh và thiết kế lại thành lũy đưa Trebuchet vào sử dụng chống lại các cuộc tấn công. Các kiến trúc sư làm việc dưới thời al-Adil (1196-1218), em và là người kế vị của Saladin, đã đưa ra một hệ thống phòng thủ sử dụng Trebuchet đặt trên tháp canh để ngăn chặn pháo binh kẻ thù trong phạm vi hiệu quả. Những tháp canh này, được thiết kế cơ bản như một ụ pháo, có quy mô khổng lồ để thích hợp với những cỗ máy Trebuchet lớn, và lâu đài được vây quanh với một vài tháp canh nhỏ trong những cụm tháp canh lớn nối liền bởi tường thành. Những ngọn tháp của các pháo đài ở Damascus, Cairo và Bosra thực sự là những công trình kiến trúc đồ sộ.

Trong cuộc bao vậy Acre năm 1191 vua Richard của Anh đã lắp ráp 2 cỗ máy bắn đá Trebuchet được đặt tên là “God's Own Catapult” và “Bad Neighbour”. Còn trong suốt cuộc vây hãm tại lâu đài Stirling năm 1304, Edward Longshanks đã ra lệnh cho các kỹ sư của mình chế tạo một cỗ Trebuchet không lồ cho quân đội Anh, tên là “Warwolf”. Tầm bắn và kích cỡ của những vũ khí này cũng biến đổi. Vào năm 1412 Charles VII của Pháp đưa vào hoạt động một Trebuchet có thể bắn được hòn đá 800kg, trong khi năm 1188 tại Ashyun, những hòn đá lên đến 1500kg đã được sử dụng. Trọng lượng trung bình của những viên đạn vào khoảng 50-100kg, với tầm bắn khoảng 300m. Tốc độ bắn cũng đáng chú ý: tại trận bao vậy Lisbon (1147), 2 cỗ máy có khả năng ném 1 hòn đá trong vòng 15 giây. Những xác chết cũng có thể được sử dụng trong nhưng thời điểm đặc biệt: năm 1422, hoàng tử Sigismund Korybut trong trận tấn công Karlstejn (cộng hòa Séc ngày nay) đã bắn người và phân vào trong thành của kẻ thù, nhăm làm lan truyền bệnh tật giữa những người phòng thủ.

Trebuchet dùng lực đối trọng không xuất hiện trong các văn kiện lịch sử Trung Quốc cho đến khi khoảng năm 1268, Mông Cổ bao vây Phàn Thành và Tương Dương, mặc dù Joseph Needham đã đề xuất quan điểm rằng Qiang Shen, một người lãnh đạo của người Nữ Chân, triều đại Kim (1115-1234), có thể đã sáng chế ra cỗ máy đối trọng một cách độc lập vào năm 1232. Tại cuộc vây hãm Phàn Thành và Tương Dương, quân đội Mông Cổ, không thể chiếm được thành mặc dù bao vây lực lượng phòng thủ nhà Tống nhiều năm trời, đã đem hai kỹ sư người Ba Tư lắp ráp những cỗ Trebuchet dùng lực đối trọng và sớm biến những thành trì này thành đống gạch vụn, buộc lực lượng đồn trú trong đó phải đầu hàng. Những kỹ sư này được lịch sử Trung Quốc gọi là Huihiu Pao (huihui nghĩa là Hồi giáo) hay Xiangyang Pao.

Máy bắn đá Trebuchet lớn cần những cây gỗ to khác thường: tại trận bao vây Damietta năm 1249, Louis IX của Pháp có thể rào toàn bộ trại của Thập tự quân với gỗ lấy từ 24 Trebuchet của Ai Cập.

Với sự ra đời của thuốc súng, Trebuchet mất vị trí của một vũ khí vây hãm bởi sự lựa chọn pháo Cannon. Trebuchet đã được dùng trong cả 2 cuộc bao vây Burgos (1475-1476) và Rhodes (1480). Lần cuối nó được sử dụng là bởi Hernan Cortes, vào năm 1521 trong cuộc tấn công thủ đô Tenochtitlan của người Aztec. Ghi chép về cuộc tấn công này chú thích rằng Trebuchet được sử dụng vì nguồn thuốc súng là có hạn. Sự cố gắng đã không thành công: viên đạn đầu tiên đã rơi vào chính cỗ Trebuchet đó, phá hủy nó.

Vào năm 1779, nước Anh phải phòng thủ Gibraltar, nhận ra rằng đại bác của họ không thể bắn đủ xa như ý định, đã dựng lên 1 máy bắn đá Trebuchet. Người ta không biết được nó thành công đến mức nào, những người Tây Ban Nha cuối cùng đã bị đánh bại, nhưng phần lớn là nhờ cuộc phá vây.

4.Những mô hình

Ngày nay, những Trebuchet nhỏ hơn được chế tạo dành cho khoa học trong nhà trường và những hội chợ lịch sử, để ganh đua với nhau hoặc chỉ là một sở thích. Những mô hình này có thể mua từ hội chợ Renaissance, Mỹ hay từ một vài cửa hàng trực tuyến.
Một máy bắn đá Trebuchet kích cỡ đầy đủ, được khẳng định là lớn nhất thế giới được đặt tại lâu đài Warwick. Trebuchet Warwick này cao 18m và nặng 22 tấn, nó được làm từ gỗ sồi Anh, cánh tay văng từ gỗ tần bì. Được dựng lên năm 2005, từ những bản ghi chép và hình vẽ thế kỷ 13, nó hoạt động bình thường, bắn 2 lần trong một ngày giữa tháng 3 và tháng 10.

năng nổ post bài wá, thiệt là đáng khen